De echo van de jaren ‘30

Afgelopen weekend, tijdens een verblijf in Düsseldorf, las ik De steen op mijn bureau van Jessica van Geel. Het boek legt schrijnende parallellen bloot tussen de jaren '30 en onze huidige tijd. Van Geel beschrijft hoe we, vaak ongemerkt, toestaan dat discriminerende praktijken onder onze neus plaatsvinden. Trump ontslaat trans personen uit het Amerikaanse leger en er wordt actief gezocht naar wie zich niet vrijwillig meldt. Of zijn recente decreet, dat transgender vrouwen uitsluit van vrouwensporten en zijn besluit om visumaanvragen van trans atleten voor de Olympische Spelen in 2028 te blokkeren, zijn daar pijnlijke voorbeelden van.

Trumps besluiten zijn niet alleen een aanval op de rechten van transgender personen, maar ook een signaal van een bredere tendens: het marginaliseren van minderheden onder het mom van bescherming van de meerderheid. Dit doet denken aan de tijd van de jaren '30, waarin bepaalde groepen systematisch werden uitgesloten en gedehumaniseerd.

In Nederland zien we soortgelijke ontwikkelingen. Het rechtse beleid richt zich steeds vaker tegen mensen die niet als '100% Nederlands' worden gezien. De zogenaamde asielcrisis wordt aangegrepen om vluchtelingen te demoniseren. En ook bij ons staan de rechten van transpersonen onder druk. En verderop in de wereld: de situatie in Gaza toont aan hoe snel mensenrechten kunnen worden geschonden wanneer angst en haat de overhand krijgen. De oorlog die Rusland voert tegen Oekraïne door middel van propaganda. Ik sprak eens met Russische jongen, hij vertelde over de propoganda en hoe hij tot voor kort geloofde in de ‘slechtheid van Europa’, totdat hij er zelf noodgedwongen kwam te wonen.

In het boek van Van Geel komen een aantal rake citaten voor, zoals dat van James Baldwin: ‘We kunnen het oneens zijn en nog steeds van elkaar houden, tenzij jouw mening bijdraagt aan mijn onderdrukking en de ontkenning van mijn bestaansrecht.’ Het is onze verantwoordelijkheid om op te staan tegen onrecht, ongeacht wie het treft.

We moeten waakzaam blijven en ons verzetten tegen elke vorm van discriminatie. Zoals Martin Niemöller schreef:

Toen de nazi's de communisten arresteerden, heb ik gezwegen; ik was immers geen communist.
Toen ze de sociaaldemocraten opsloten, heb ik gezwegen; ik was immers geen sociaaldemocraat.
Toen ze de vakbondsleden oppakten, heb ik gezwegen; ik was immers geen vakbondslid.
Toen ze de joden haalden, heb ik gezwegen; ik was immers geen jood.
Toen ze mij kwamen halen, was er niemand meer over die nog kon protesteren.

We kennen allemaal de fight, flight of freeze modus. In het boek van Jessica van Geel noemt ze een vierde: please - het toekijken en laten gebeuren. Wellicht herken je deze modus, ik betrap mijzelf er ook op. Terwijl ik rondloop in Düsseldorf vraag ik mij af aan welke kant ik van ons heden wil staan?

Ik werd geboren in het jaar dat het homohuwelijk gelegaliseerd werd maar misschien leef ik dan toch in de jaren ‘30 en heb ik mij vergist.

Van links naar rechts: James Baldwin, Martin Niemöller